Choroba ta jest jedną z najdłużej znanych i najgroźniejszych chorób odzwierzęcych. .
Przyczyną choroby jest wirus (z rodzaju Lyssavirus). Głównym rezerwuarem wirusa są zwierzęta dzikie (wilki, lisy, wiewiórki, nietoperze, sarny) i domowe (głównie psy i koty), ale także zwierzęta gospodarskie (np. krowy, konie). Małe gryzonie, takie jak myszy, wiewiórki, świnki morskie, szczury i króliki zarażają się wścieklizną, ale przypadki zachorowań ludzi po pogryzieniu przez te zwierzęta są bardzo rzadkie.
Wirus wścieklizny przenosi się głównie poprzez kontakt śliny zakażonego zwierzęcia z uszkodzoną skórą lub błoną śluzową (pogryzienie).
Wirus wścieklizny infekuje ośrodkowy układ nerwowy. Z miejsca zakażenia przenosi się wzdłuż nerwów obwodowych do mózgu i rdzenia kręgowego, gdzie namnaża się w komórkach nerwowych. Wtórnemu zakażeniu ulegają gruczoły ślinowe, w których również dochodzi do namnażania i wydalania wirusa.
Okres wylęgania wirusa u człowieka wynosi przeciętnie 4‒12 tygodni, lecz może być krótszy (rzadziej dłuższy). Jeśli dana osoba nie otrzyma odpowiedniej profilaktyki poekspozycyjnej po potencjalnym narażeniu na wściekliznę, wirus może powodować zapalenie mózgu, ostatecznie doprowadzając do śmierci.
Kontakt z osobą, która otrzymuje szczepienie przeciwko wściekliźnie, nie stanowi ekspozycji na wściekliznę i nie stwarza ryzyka zakażenia.
Wirus wścieklizny jest wrażliwy na wysoką temperaturę i światło słoneczne, ale jednocześnie jest wysoce odporny na niskie temperatury.
POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU POKĄSANIA LUDZI PRZEZ ZWIERZĘTA:
- miejsce zranione (rana po pokąsaniu lub nawet otarcie naskórka) powinno być dokładnie umyte ciepłą wodą z mydłem, odkażone i zaopatrzone, nie należy przedwcześnie tamować krwi, gdyż krew może też wypłukać wirusa z rany;
- niezwłocznie należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu lub najbliższego oddziału ratunkowego,
- w przypadku pogryzienia przez zwierzęta domowe, należy ustalić właściciela zwierzęcia (imię, nazwisko, adres zamieszkania, ewentualnie kontakt telefoniczny), w celu zgłoszenia go do obserwacji weterynaryjnej w kierunku wścieklizny.
- w przypadku: pogryzienia przez zwierzęta domowe lub dzikie, podejrzane o wściekliznę, które miały kontakt z człowiekiem należy zgłosić Powiatowemu Lekarzowi Weterynarii.
- znalezione zwierzęta padłe lub zabite zwierzęta dzikie oraz domowe należy zgłosić Powiatowemu Lekarzowi Weterynarii
OBJAWY WŚCIEKLIZNY
Okres inkubacji choroby (czyli okres od momentu zakażenia do wystąpienia objawów klinicznych) jest różny i zależy m.in. od ilości wprowadzonego do organizmu wirusa, jego zjadliwości, wrót zakażenia (miejsca zranienia), charakteru (rozległości) ran oraz gatunku i wieku wrażliwego zwierzęcia. Przyjmuje się, że okres inkubacji u zwierząt trwa od kilku dni do ponad 7 lat, przy czym przeważnie wynosi:
- u małych zwierząt (pies, kot, owca, koza, świnia) – od kilku do 90 dni;
- u dużych zwierząt (bydło, koniowate) – od kilku do 180 dni.
Choroba może mieć postać cichą lub szałową, a jej objawy są różne i zależą od gatunku zwierzęcia:
- psy – występuje niepokój, nadmierna pobudliwość, włóczęgostwo, spożywanie niejadalnych przedmiotów, wzmożony popęd płciowy, agresja, ochrypłe szczekanie, ślinotok, opadanie żuchwy z wypadaniem języka, zez, niedowłady kończyn i inne porażenia;
- koty – odnotowuje się podobne objawy jak u psów, przy czym zwierzęta chowają się, uciekają, nieustannie miauczą, zachowują się agresywnie, a śmierć poprzedzona jest zwykle porażeniem kończyn;
- bydło – obserwuje się niestrawność i obniżone łaknienie, wzdęcie, zaparcie lub biegunkę, drgawki poszczególnych grup mięśni, ślinotok, parcie na przeszkody, ciągłe ryczenie, objawy podobne do rui, nienaturalne położenie głowy lub ogona, chwiejność i porażenia kończyn tylnych;
- świnie – występuje lękliwość, ochrypłe chrząkanie, kurczowe ruchy głowy i gryzienie ściółki;
- owce i kozy – odnotowuje się niepokój, wzmożony popęd płciowy, ochrypłe beczenie, nagle porażenia i upadki;
- konie – obserwuje się wpadanie na ściany stajni, drgawki mięśniowe, objawy kolkowe i częste oddawanie moczu;
- zwierzęta dzikie – głównym objawem jest utrata wrodzonego lęku. Występuje także agresja przejawiająca się atakami na zwierzęta domowe, gospodarskie i ludzi. Dodatkowo, u nietoperzy obserwuje się utratę zdolności lotu, nadpobudliwość na dotyk i dźwięk, przewracanie się na grzbiet i aktywność dzienną niespotykaną u zdrowych osobników.
Należy podkreślić, iż nie wszystkie wymienione objawy muszą wystąpić u każdego zwierzęcia zakażonego wirusem wścieklizny.
PODEJRZENIE WŚCIEKLIZNY I DALSZE POSTĘPOWANIE
W przypadku objawów nasuwających podejrzenie wścieklizny bądź też znalezienia martwego zwierzęcia (np. lis, nietoperz) sprawę należy zgłosić do właściwego miejscowo powiatowego lekarza weterynarii, który oceni, czy podejrzenie jest zasadne.
Należy bezwzględnie unikać kontaktu z podejrzanym zwierzęciem i nie dotykać zwłok zwierząt podejrzanych.
W przypadku uznania podejrzenia za zasadne powiatowy lekarz weterynarii wprowadza stosowne środki mające na celu stwierdzenie lub wykluczenie wścieklizny (obserwację żywego zwierzęcia lub badanie laboratoryjne martwego zwierzęcia).
Postępowanie Inspekcji Weterynaryjnej w przypadku podejrzenia lub stwierdzenia wścieklizny opisane jest w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt oraz rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 stycznia 2005 r. w sprawie zwalczania wścieklizny.
PROFILAKTYKA WŚCIEKLIZNY
Szczepienia ochronne lisów wolno żyjących
Uwzględniając, iż w Polsce rezerwuarem wirusa wścieklizny jest lis rudy, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie przeprowadzania ochronnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie, na obszarach o największym ryzyku wystąpienia wścieklizny Inspekcja Weterynaryjna prowadzi szczepienia lisów wolno żyjących.
Doustna szczepionka przeznaczona dla lisów znajduje się w blistrze zatopionym w przynęcie. Przynęta ma za zadanie zachęcić zwierzę do pobrania szczepionki. Szczepionka rozrzucana jest z samolotu/śmigłowca lub wykładana ręcznie. Wykładanie szczepionki poprzedzane jest akcją informacyjną. Informacja o terminie i sposobie przeprowadzenia szczepień ochronnych w miejscowościach położonych na obszarze, na którym będą one przeprowadzane oraz w miejscowościach graniczących z tym obszarem przekazywana jest w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie.
Należy bezwzględnie unikać kontaktu ze szczepionką przeznaczoną dla lisów oraz uniemożliwić taki kontakt zwierzętom domowym. Osoba, która miała styczność ze szczepionką powinna zgłosić się do lekarza medycyny, natomiast kontakt zwierzęcia domowego należy zgłosić lekarzowi weterynarii.
Szczepienia zwierząt domowych i gospodarskich
W celu zabezpieczenia przed chorobą zwierzęta powinny być szczepione (więcej o szczepieniach psów, kotów i fretek można przeczytać tutaj) https://www.wetgiw.gov.pl/nadzor-weterynaryjny/szczepienie-na-wscieklizne. W Polsce obowiązkowemu ochronnemu szczepieniu przeciwko wściekliźnie, zgodnie z ustawą o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, podlegają psy powyżej 3. miesiąca życia. Na obszarach występowania wścieklizny zalecane są również szczepienia kotów, a także zwierząt gospodarskich, jeśli mogą mieć one kontakt z dzikimi zwierzętami, takimi jak: lis, jenot, kuna itp.
Zgodnie z rozporządzeniem nr 49 Wojewody Mazowieckiego, od 31 grudnia 2021 r. na właścicielach kotów (którzy są mieszkańcami terenu objętego obszarem zagrożonym wystąpieniem wścieklizny u zwierząt) spoczywa obowiązek zaszczepienia kota – w terminie 30 dni od dnia ukończenia przez kota 3. miesiąca życia, a następnie nie rzadziej niż co 12 miesięcy od dnia ostatniego szczepienia.
Przypominamy jednocześnie, że w Polsce obowiązkowemu ochronnemu szczepieniu przeciwko wściekliźnie podlegają psy powyżej 3. miesiąca życia, a następnie nie rzadziej niż co 12 miesięcy od dnia ostatniego szczepienia. Szczepień psów i kotów przeciwko wściekliźnie dokonują lekarze weterynarii świadczący usługi weterynaryjne w ramach zakładu leczniczego dla zwierząt.
Brak szczepienia psa (i kota, którego właścicielem jest mieszkaniec terenu objętego obszarem zagrożonym wystąpieniem wścieklizny u zwierząt) jest wykroczeniem, za które grozi mandat karny w wysokości do 500 zł.